Sosyal Hareketlilik ve Dini Hayatta Farklılaşma: Gerdibi Köylüleri Örneği
Danışman — Prof. Dr. Abdulvahap Taştan
Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı
Din Sosyolojisi Bilim Dalı
Aralık 2011
Konu — Din, Sosyoloji
Dizin — Adana-Aladağ-Gerdibi, Din Sosyolojisi, Dindarlık, Dini Farklılıklar, Dini Hayat, Sosyal Hareketler, Sosyal Hareketlilik
Çalışmanın konusu, sosyal hareketlilik ve dindarlığın farklılaşmasıdır. Çalışmanın önkabulü, sosyal hareketlilik ile dindarlık arasında bir bağ kurulabilmesi ve Gerdibi köylüleri örneğinde sosyal hareketlilik sürecinde dindarlığın inanç, pratik ve toplumsal etki boyutlarında farklılaşma olup olmadığı sorusu temel problemimizi oluşturmaktadır. Temel probleme göre belirlenen alt problemler ise, Gerdibi köylülerinin dindarlık düzeyleri, sosyo-demografik değişkenlere göre farklılaşmakta mıdır? Coğrafi hareketlilik ve eğitim yoluyla hareketlilik süreci, dindarlığın boyutlarında bir farklılaşma oluşturmakta mıdır? Coğrafi hareketlilik ve eğitim yoluyla hareketlilik süreci, tabakalaşmaya yaklaşımda bir farklılaşma oluşturmakta mıdır? Gerdibi köylüleri, coğrafi hareketlilik ve eğitim yoluyla hareketliliğe imkan veren yapısı nedeniyle tercih edilmiştir.
Nicel araştırma yönteminin kullanıldığı bu çalışmada, keşif, tasvir ve açıklama amacına dönük veriler toplanmış ve değerlendirilmiştir. Alt problemlerin ilkine göre bağımsız değişkenlerde yaş, medeni durum, mesleki durum, öğrenim durumunda farklılaşma tespit edilmiş, cinsiyet, ikamet yeri, öznel gelir algısında farklılaşma tespit edilmemiştir. Alt problemlerin ikincisine göre dindarlığın inanç boyutunda, alın yazısı, kader algısı ve halk inançlarında farklılaşma tespit edilmiştir. Dindarlığın ibadet boyutunda, 5 vakit namaz kılma ve Ramazan orucunu tutma sıklığında farklılaşma tespit edilmiştir. Dindarlığın toplumsal etki boyutunda ibadet-inanca yönelik tutum, dindarlık-iç temizliğine yönelik tutum, ahlak-din ilişkisi, ekonomik durum-ahlaki davranış, din-iktisadi tutum, statüyü korumaya karşı dini taviz verme tutumu, resmî nikah-dini nikah tutumu, din ve cemaatlere bakış, din-siyaset ilişkisinde kategorilere göre farklılaşma tespit edilmiş, dini cemaatlere katılım, dindar nesil yetiştirme tutumuna farklılaşma tespit edilmemiştir. Alt problemlerin üçüncüsüne göre tabakalaşma algısında, hak etme algısı, sosyo-ekonomik durumun kökenini açıklama ve hayatta yükselmenin koşullarında kategorilere göre farklılaşma tespit edilmiştir.
Bu çalışma, birbiriyle ilişkili iki yönden önem taşımaktadır. İlki, Gerdibi köylüleri örneğindeki değişme/farklılaşma ortaya konulurken sosyal hareketlilik sürecinde olmayanlarla karşılaştırma yapılmaktadır. Karşılaştırma yapmak için, sosyal hareketlilik sürecinde kategoriler oluşturulmuştur. Sosyal hareketlilik sürecinde olmayanlar Gerdibindeki Gerdibililer (GG)’yi, Sosyal hareketlilik sürecinde olanlar, Adanadaki Gerdibililer (AG)’yi oluşturmaktadır. Adanadaki Gerdibililer (AG) kategorisi, sosyal hareketliliğin bir boyutu olarak Coğrafi Hareketlilikteki Gerdibililerden (CHG) ve eğitim yoluyla hareketlilikteki Okumuş Gerdibililerden (OG) oluşmaktadır.
Çalışmanın diğer önemli yönü, dindarlık, sosyal hareketlilik sürecinde toplumsal bağlamın etkisine vurgu yapan bir yaklaşımla ele alınmıştır. Dindarlığın, toplumsal ve kültürel bağlam ile şekillendiği ileri sürülmektedir. Dindarlık, insanların sosyal ve kültürel bağlamda dinin teorik, pratik ve sosyolojik boyutlarına katılımını ifade eder. Toplumsal bağlama vurgu yaparken, sosyal öğrenme kuramı, sistemik model, ekolojik/çevresel yaklaşımların teorik bilgilerinden destek alınmıştır.